Kara Delik Nedir?
Kara delik, Yer çekimi seviyelerinin çok güçlü olduğu, ışık da dahil olmak üzere her şeyi içine çeken, galaksi benzeri oluşumdur. kara delikler Işık dalgaları bile emdiğinden bu oluşumlar siyahtır ve adı de buradan gelmektedir.
Araştırmacılar, sadece Samanyolu’nda 100 milyon kara deliğin olabileceğini tahmin ediyorlar. Ama nasıl oluştuğunu, ne yaptıklarını ve önemli olan eğer madde birinden geçerse ne olacağını bilmiyoruz?
Bilim adamlarını kara delikler hakkında yöneldikleri şeylerin arasında, ilk etapta oluştukları zaman var. İlk galaksiler hakkında veri sağlayan radyo frekanslı fotoğrafları inceleyen gök bilimcilerce yapılan araştırmalar, kara deliklerin erken bir başlangıç yapmış olabileceğini gösteriyor.
Bilim adamları, “Önemli nokta, önce kara deliklerin oluşması ve ardından bir şekilde etraflarında bir yıldız galaksisi oluşturmalarıydı” diyor.
Kara Delikler Nasıl Oluşur?
Güçlü yer çekimi, maddenin küçük bir alana sıkıştırılmasından dolayı meydana gelir. Bu sıkıştırma, bir yıldızın hayatının sonunda gerçekleşebilir. Bazı kara delikler, ölmekte olan yıldızların bir sonucudur.
Kara delikler nasıl oluşur?” Sorusuna birkaç cevap vardır. Farklı süreçlerde farklı kara delikler oluşur. Stellar-kütleli kara delikler, çok büyük yıldızlar (onlarca güneş kütlesi) patladığında (süpernova) doğarlar. Bu patlamalar evrendeki en enerjik olaylardan biridir. Ölmekte olan bir yıldızın dış tabakaları uzaya doğru püskürtülürken, kalan çekirdek bir kara delik oluşturmak üzere kendi ağırlığı altında çöker.
Süper kütlesel kara deliklerin oluşum mekanizması hala bir tartışma konusudur. Genel olarak bir galaksinin merkezindeki bir kara deliğin maddeyi oluşturarak ve diğer kara deliklerle birleşerek süper kütlesel hale gelebileceği kabul edilirken, daha eski olan kara deliğin kaynağı belirsizdir. Belki de süper kütleli kara deliklerin tümü, son derece büyük kütleli yıldızların ilk nesillerindeki patlamaların oluşturduğu yıldız-kütleli kara deliklerdir.
Kara Delikler Ne Kadar Büyüktür?
Teoride, bir kara deliğin erişebileceği maksimum büyüklük konusunda bir sınır yok. Ne kadar madde “yutarsa” o kadar büyür. Fakat teoriyle sınırlı kalmayıp, gözlemlerden elde edilen değerlere göz atmakta fayda var. Kara delikleri direkt göremiyoruz. Çevrelerinde olup bitenlerden, nerede oldukları, ne kadar aktif ya da ne kadar büyük oldukları gibi bilgilere erişebiliriz.
Bugüne dek karşılaştığımız en ilginç keşiflerden biri, her galaksinin merkezinde mutlaka dev bir süper kütleli kara deliğin bulunuyor oluşuydu. Hatta gök bilimciler, bu merkezdeki dev kara deliğin, galaksinin oluşumuyla da bir ilişkisi olabileceği sonucuna vardılar. Sonuç olarak rastladığımız en büyük kara delikler, galaksilerin merkezlerindeki bu devler. Öyleyse onlar üzerinden bir değerlendirme yapabiliriz. Şu ana dek görüldüğü kadarıyla, bunların erişebildiği maksimum değer 10 milyar Güneş büyüklüğü. Yani 10 milyar tane Güneş’in toplam kütlesine sahip olabiliyorlar.
Enteresan bir şekilde, onlar için bu değeri aşabilmek zor gibi görünüyor. Bunun bir sebebi, Büyük Patlama’dan bu yana geçen zaman ölçüsünde büyüyebilmiş olmaları. Büyüme hızları 14 milyarlık yıllık süreçte ancak bu değerlere ulaşabilmelerine izin verdi. Ancak bazı teorilere göre, 1 milyar yıl sonra da bundan daha büyük olamayacaklar. Çünkü biraz daha büyümek demek, daha büyük bir kütle anlamına geldiği için, çevrelerini saran yığılma diskini bozmaya balar. Olay ufkundan geçemeyip çevresine yayılan, orada hapsolan bu madde yığını (kara deliğin dönmesine sebep olan da bu diskin dönüyor olması) zarar görüp bozulunca kara deliğin “açlığı” azalıyor. Özetle böyle bir durumda önceki büyüme hızı düşer, büyüdükçe diski zarar göreceği için kendisi de zarar görmeye başlar.
kara deliklerle ilgili ve türkçe altyazısı da mevcut olan bu güzel videoyu izlemenizi tavsiye ederim.
